Een modern gerechtelijk apparaat heeft binnen haar werking nood aan ondersteunende digitale tools. Helaas loopt de digitalisering binnen justitie lang niet zo vlot als gewenst. Met deze 5 voor 12-actie vragen we voldoende aandacht en middelen om de digitale omslag op een meer efficiënte manier te laten verlopen. In overleg met onze collega’s van het ressort Antwerpen presenteren we ook graag enkele aanbevelingen, die ervoor kunnen zorgen dat de digitale transformatie in de nabije toekomst de rechtspraak kan versterken.
Veel praktische problemen
De voorbije jaren werden binnen de instellingen van de FOD Justitie diverse digitale programma’s en tools gelanceerd. Vaak ging het om consultant-gedreven projecten, die echter onvoldoende resultaten boekten. We verwijzen hierbij naar enkele concrete voorbeelden.
Just Case (getuigenis door afdelingsgriffier Beatrice Van Damme)
JustCase is het nieuwe dossierbeheerssysteem voor de hele Rechterlijke Orde, dat alle bestaande systemen en applicaties moet vervangen. Helaas zijn er veel praktische problemen bij de implicatie.
Om te beginnen zijn er problemen met datamigratie. Zo staan bijvoorbeeld de bevoegde strafuitvoeringsrechtbank of kamer niet correct, staat personen dubbel genoteerd, werden advocaten niet meegenomen of zijn vastgestelde zittingen verdwenen. Er zijn ook veel fouten en bugs in de werking van JustCase. Ik denk dan aan foute data in aangemaakte PV’s of vonnissen, aangemaakte zittingen die verdwijnen, taken die niet toekomen, fouten bij het opladen van documenten,…
Het systeem is niet intuïtief en gebruiksvriendelijk. Er werd ook slechts 1 dag opleiding voorzien, wat absoluut onvoldoende is om de werking van JustCase te begrijpen en te kunnen toepassen. De beschikbare handleiding is zeer omvangrijk en het ontbreekt de mensen aan tijd om die volledig te lezen. Ze is bovendien onvolledig.
JustSign (getuigenis door Ann De Braekeleer – voorzitter ondernemingsrechtbank Gent)
Reeds jaren verkondigen wij aan onze rechters in ondernemingszaken dat vonnissen binnenkort digitaal kunnen getekend worden. Want zeker voor de rechters in ondernemingszaken die naast hun taken in de rechtbank een ander hoofdberoep hebben, zou dit een enorme opluchting zijn. Momenteel moeten zij zich vaak enkel naar de rechtbank begeven voor het plaatsen van één of meerdere handtekeningen. Helaas is deze tool nog altijd niet beschikbaar. En dus werken de ondernemingsrechtbanken nog altijd met het meest verouderde digitaal platform (EEOU), dat zelfs niet toelaat om elektronisch brieven op een efficiënte wijze te versturen.
JustMask (getuigenis door Martin Minnaert – persrechter hof van beroep Gent)
Als persrechter tracht ik de uitspraken zo vlug mogelijk integraal ter beschikking te stellen van media, journalisten en het brede publiek (via publicatie op de website van het hof). Een belangrijk aandachtspunt daarbij is dat de uitspraken vlot kunnen worden gepseudonimiseerd, dit ingevolge de bestaande regelgeving inzake bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens van de partijen die in een zaak betrokken zijn. Vooral in lijvige arresten vergt een handmatige pseudonimisering veel tijd. Met ‘JustMask’ zou er een tool komen waarbij de tekst van vonnissen en arresten volledig automatisch kan worden gepseudonimiseerd. Tot op heden zijn de ervaringen met dit systeem evenwel eerder ontgoochelend. Het ontwerp-systeem zoals het thans bestaat, is onvoldoende efficiënt en gebruiksvriendelijk.
Oproep aan de minister
De aangekondigde digitale tools zijn op dit moment niet voldoende geïmplementeerd of vertonen teveel fouten. Teveel digitaliseringsprojecten zijn top-down uitgerold, zonder dat ze voldoende werden getest of zonder de noodzakelijke feedback vanuit de rechtszalen en de griffies. Dit alles veroorzaakt een enorme bijkomende werkdruk voor de mensen op het terrein. In plaats van een hoogst welgekomen hulpmiddel vormt digitalisering een bron van extra stress en frustratie.
We roepen de minister van justitie op om meer middelen vrij te maken om de uitrol en de werking van de diverse digitale tools te verbeteren en te ondersteunen. Want een moderne rechtsstaat heeft nood aan een efficiënte justitie. En daarbij is digitalisering onmisbaar.
Aanbevelingen
We willen ons in deze 5 voor 12-actie niet alleen beperken tot het aanhalen van de bestaande problemen. In overleg met onze collega’s van het ressort Antwerpen presenteren we graag enkele aanbevelingen, die ervoor kunnen zorgen dat de digitale transformatie in de nabije toekomst efficiënter kan werken. We verwijzen ook naar de vele mogelijkheden die AI ons op iets langere termijn kunnen bieden.
Volgende aanbevelingen kunnen de digitalisering binnen onze rechtspraak alvast versterken:
- Instellen van een “Innovatie & Technologie Task Force” binnen justitie
- Focus op “efficiëntie & toegankelijkheid” vóór “volledige automatisering”
- Investeren in opleiding en bewustmaking van menselijke elementen in rechterlijke
- Beslissing
- Professionele Co-Pilot licenties zodat met AI geëxperimenteerd kan worden.
De vele mogelijkheden van AI
Graag breken we ook een lans voor het gebruik van AI binnen de rechtspraak. Hoewel deze technologie binnen ons domein nog niet operationeel is, zou het in de toekomst een erg handige tool kunnen vormen om de enorme werkdruk op rechters, griffiers en andere medewerkers te verlichten.
Zo denken we aan AI om:
- dossiers automatisch pagineren en te indexeren
- hyperlinks te leggen tussen wetsartikelen, bijlagen en bewijsstukken
- het genereren van real-time transcripties
- toegankelijke samenvattingen te maken
- hyperlinks te bieden naar relevante passages en eerdere rechtspraak
- concrete vervolgstappen (beroep, termijnen, kosten) helder uit te leggen
- …
Uiteraard moet er daarbij oog zijn voor transparante AI-systemen die voldoende betrouwbaar en objectief zijn.
Conclusie
Afsluitend verwijzen we graag naar de conclusies van Brian Barry, associate professor aan de School of Law van Trinity College Dublin (zie ook de podcast ‘Gewikt en Gewogen’).
Professor Barry ziet in de (nabije) toekomst een rechtstaat die efficiënter en sterker wordt door digitalisering en AI, mits we deze technologie correct toepassen. Zo biedt AI enorme mogelijkheden, maar enkel onder de juiste voorwaarden: met respect voor menselijkheid, procedurele rechtvaardigheid, transparantie en het gezag van de rechter.